Κανένα ζώο δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο το κουνούπι, αυτή η ιπτάμενη ενόχληση που προκαλεί εκατομμύρια κρούσματα μεταδοτικών ασθενειών και εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο. Ένας λόγος που τα κουνούπια είναι τόσο αποτελεσματικοί φορείς ασθενειών είναι η ανατομία του στόματός τους, εξελιγμένη να λειτουργεί σαν σύριγγα ακριβείας.
Όλα τα κουνούπια, τα οποία είναι στην πραγματικότητα μια κατηγορία μυγών, φέρουν προβοσκίδες με τις οποίες πίνουν νέκταρ λουλουδιών. Και ενώ τα ενήλικα αρσενικά περιορίζονται στην χορτοφαγία, τα θηλυκά των περισσότερων ειδών χρειάζονται αίμα ως πηγή πρωτεΐνης για την παραγωγή αβγών.
Γνωρίζουν πολύ καλά πώς να βρίσκουν αίμα, αφού οι κεραίες και οι προβοσκίδες τους φέρουν περισσότερους από 150 υποδοχείς, οι οποίοι αναγνωρίζουν τις πτητικές οργανικές ενώσεις που αναδίδονται από το δέρμα του στόχου.
Και όταν βρουν πού να δαγκώσουν, το κάνουν άκρως αποτελεσματικά. Όπως εξηγούν εντομολόγοι στο NPR.org, η προβοσκίδα των θηλυκών δεν είναι μια κούφια βελόνα, αλλά μια ολόκληρη μηχανή που αποτελείται από επτά επιμέρους εξαρτήματα.
Τα δύο τμήματα της άνω γνάθου (κίτρινο) σπρώχνουν τους ιστούς την ώρα που οι δύο βελόνες της κάτω γνάθου (μπλε) πριονίζουν το δέρμα. Ο υποφάρυγγας (πράσινο) διοχετεύει σάλιο, ενώ το άνω χείλος ρουφάει αίμα (Πηγή: Teodros Hailye / KQED, βασισμένο σε έρευνα της Γιανγκ-Μου Τσου στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ντέιβις)
Το εξωτερικό στρώμα της προβοσκίδας είναι το κάτω χείλος, το οποίο σχηματίζει ένα ελαστικό κάλυμμα που παραμένει έξω από το δέρμα του θύματος. Στη συνέχεια πιάνει δουλειά η κάτω γνάθος, η οποία είναι χωρισμένη σε δύο βελόνες με οδοντωτά άκρα. Οι βελόνες αυτές κυριολεκτικά πριονίζουν το δέρμα, ενώ δύο άλλα μακρόστενα εξαρτήματα, τα οποία αντιστοιχούν στην άνω γνάθο, σπρώχνουν τους ιστούς για να διευκολύνουν τη διείσδυση.
Μια πέμπτη βελόνα, η οποία είναι ουσιαστικά το άνω χείλος του εντόμου, μπορεί τότε να αναζητήσει ένα κατάλληλο αιμοφόρο αγγείο με τους υποδοχείς που φέρει στην επιφάνειά του.
Και αφού τρυπήσει το αγγείο, το άνω χείλος λειτουργεί ως καλαμάκι, το οποίο όμως δεν ρουφάει: το γεύμα ωθείται στο στομάχι του παράσιτου λόγω της πίεσης του αίματος.
Την ώρα που το άνω χείλος αντλεί αίμα, μια έκτη βελόνα που αντιστοιχεί στον υποφάρυγγα διοχετεύει σάλιο μέσα στο αγγείο. Το σάλιο εμποδίζει την πήξη του αίματος, μπλοκάρει προσωρινά την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος και λειτουργεί σαν λιπαντικό για την υπόλοιπη προβοσκίδα.
Είναι επίσης η αιτία του κοκκινίσματος και της φαγούρας που εμφανίζονται μετά το δάγκωμα.
Επιπλέον, το σάλιο μπορεί να περιέχει παθογόνα όπως το παράσιτο της ελονοσίας και ο ιός του δάγγειου πυρετού, μεταξύ αρκετών ακόμα ασθενειών.
Το εντυπωσιακό είναι ότι τα κουνούπια δεν αρκούνται να γεμίσουν το στομάχι τους με αίμα. Τα θρεπτικά ερυθρά αιμοσφαίρια κατακρατούνται και συμπυκνώνονται, ενώ νερό του αίματος αποβάλλεται από τον πρωκτό, πριν ακόμα να αποσυρθεί το έντομο από το θύμα.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο ιπτάμενος βρικόλακας έχει τελειώσει το γεύμα πριν γίνει αντιληπτός.
Είναι αναμφισβήτητα το πιο αποτελεσματικό γεωτρύπανο που έχει εφεύρει η Εξέλιξη.
Και είναι αδύνατο να απαλλαγούμε.
Επιμέλεια: Βαγγέλης Πρατικάκης – [via]